4 czerwca - przełom na drodze ku demokracji

4 czerwca kojarzy się z wolnością i wyborami. Czy na pewno wszyscy wiemy, co dokładnie wydarzyło się tego dnia? Oto fakty.

Wybory parlamentarne w Polsce w 1989 roku (tzw. Wybory czerwcowe, Wybory do Sejmu Kontraktowego) odbyły się w dwóch terminach: 4 czerwca i 18 czerwca. W powojennej historii Polski były to pierwsze "częściowo" wolne wybory. W ich wyniku Polska stała się pierwszym państwem bloku wschodniego, w którym wyłonieni w wyborach przedstawiciele opozycji demokratycznej uzyskali realny wpływ na sprawowanie władzy.

Wybory te stały się symbolem zmian w ustroju politycznym Polski, ponieważ te "częściowo" wolne wybory kończyły epokę PRL-u, dając początek III RP.

W 1988 roku w całym kraju doszło do serii strajków z powodu niezadowolenia społecznego. Jednym z ważniejszych postulatów była ponowna legalizacja "Solidarności". Dnia 31 sierpnia doszło do spotkania Lecha Wałęsy z gen. Kiszczakiem, po którym Wałęsa wezwał do zaprzestania strajków. Mimo braku postępu w rozmowach przy kolejnych spotkań z przedstawicielami władzy, 18 grudnia powołany został Komitet Obywatelski przy przewodniczącym NSZZ "Solidarność", jego trzon stanowili zwolennicy rozwiązań kompromisowych. Debata telewizyjna z dnia 30 listopada pomiędzy Lechem Wałęsą a przewodniczącym OPZZ Alfredem Miodowiczem ugruntowała popularność pierwszego w społeczeństwie. W trakcie do obrad X Plenum KC PZPR działacze partyjni przyjęli koncepcję porozumienia z "Solidarnością". Około dwóch miesięcy (6 luty - 5 kwietnia 1989) toczyły się obrady tzw. Okrągłego Stołu. W ich wyniku podjęto szereg postanowień, w tym o zmianie ordynacji, kompetencjach prezydenta oraz utworzeniu Senatu. M.in. ustalono, że 65% w Sejmie przypadnie przedstawicielom PZPR, ZSL, SD oraz stronnictw prorządowych, natomiast o pozostałe 35% ubiegać się będą mogli kandydaci bezpartyjni. Całkowicie wolne miały być natomiast wybory do Senatu. Sejm zmienił ordynację wyborczą 7 kwietnia 1989 roku oraz dokonał nowelizacji konstytucji, zaś 17 kwietnia Sąd Najwyższy ponownie zarejestrował "Solidarność".

Podział mandatów w czerwcowych wyborach parlamentarnych wg. kontraktu zawartego przy "Okrągłym stole".

Ten właśnie podział mandatów zapisany w porozumieniach "okrągłego stołu" dał później nazwę kadencji sejmowej lat 1989-1991, którą zapamiętano jako "Sejm Kontraktowy". Przy "okrągłym stole" zapadły również inne decyzje, m.in.: zapisy dotyczące ordynacji wyborczej, legalizacja "Solidarności", sposobu wyboru prezydenta.

Pierwsza tura wyborów odbyła się 4 czerwca 1989 roku. Wybierano w niej 460 posłów i 100 senatorów. Uprawnionych do głosowania było ok. 27,3 miliona osób, frekwencja wyniosła 62,11% (ok. 17 mln). Zgodnie z ordynacją, wybierano 425 posłów spośród 1682 kandydatów zgłoszonych w 108 okręgach oraz 35 z Krajowej Listy Wyborczej. Wybrano 165 posłów: 160 "bezpartyjnych" z "Solidarności", dwóch z ZSL, jeden z PZPR oraz dwóch z Listy Krajowej (jeden z ZSL i jeden bezpartyjny) - pozostali musieli wystartować w drugiej turze. W wyborach do Senatu startowało 555 kandydatów, z czego wybrano 92, wszyscy byli kandydatami Komitetu Obywatelskiego.

Wyniki pierwszej tury świadczyły o wielkim sukcesie "Solidarności". Koalicja rządowa była w dużym stopniu zaskoczona brakiem poparcia wśród społeczeństwa. Klęska PZPR i sojuszników była tak wielka, że porozumienia "okrągłego stołu" zostały poważnie zachwiane. Mimo to obie strony poszły na kompromis, o czym świadczyła zgoda opozycji na zmianę ordynacji wyborczej przed drugą turą - 12 czerwca w sposób bezprecedensowy zostały przyjęty dekret o zmianie ordynacji wyborczej, umożliwiający przekazanie 33 nieobsadzonych mandatów z listy krajowej do okręgów wyborczych. Nie mogli to być kandydaci startujący w pierwszej turze.

W drugiej turze wyborów, która odbyła się 18 czerwca, uczestniczyło zaledwie 25% uprawnionych do głosowania. "Solidarność" zdobyła brakujący mandat poselski oraz 7 z 8 senatorskich. Dopełnieniem porozumień "okrągłego stołu" stał się, nie bez kłopotów, wybór przez Zgromadzenie Narodowe Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta PRL w dniu 19 lipca. Pierwszym niekomunistycznym premierem w powojennej Polsce został Tadeusz Mazowiecki dnia 24 sierpnia. Przełom został dokonany.

W 1989 roku wybory parlamentarne stały się początkiem upadku komunizmu w Polsce, dzięki nim został poczyniony duży krok naprzód w drodze do demokracji.

4 czerwca stał się świętem wolności - wolności Polaków. W ramach obchodów Święta Wolności odbędzie się w tym roku wiele wydarzeń i inicjatyw społecznych poświęconych różnym obliczom sukcesu polskiej transformacji. W ramach obchodów 24. rocznicy '89 zaplanowano m.in.: Dzień Dziecka na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego, koncert na warszawskim Placu Konstytucji pt. "Wolność Wyboru - Wybór Wolności", odznaczenia dla osób, których sukcesy są symbolem zagospodarowania wolności, Toast za Wolność na Placu Konstytucji oraz wiele innych wydarzeń.

W liście do obywateli Prezydent RP napisał m.in. "4 czerwca 1989 roku odnieśliśmy jedno z największych zwycięstw w naszej historii. (…) Bądźmy dumni z tego, jak dobrze udało nam się zagospodarować wolność, jak wiele osiągnęliśmy w budowaniu obywatelskiego, demokratycznego państwa i społeczeństwa". Prezydent apeluje również o to, byśmy jako obywatele potrafili dbać o wolność i pielęgnować ją.

Warto tego dnia zastanowić się, czy potrafimy uszanować wywalczoną i daną nam wolność oraz czy mądrze potrafimy z niej korzystać.

Wojciech Węgier
klasa 3Tc

W swoim artykule korzystałem z informacji dostępnych na stronach:
  www.wikipedia.pl
  www.prezydent.pl
  www.racjonalista.pl
  Świat Wiedzy