Praca z uczniem z SPE
FUNKCJONOWANIE UCZNIA DYSLEKTYCZNEGO
W SZKOLE PONADGIMNAZJALNEJ

Dzieci, które na początku edukacji mają kłopoty z czytaniem, często kończą edukację elementarną, nie pozbywszy się swych trudności. Dzięki inteligencji, która niejednokrotnie idzie w parze z tego typu zaburzeniami, udaje im się funkcjonować na dalszych etapach edukacji. Rzadko jednak bez specjalistycznej pomocy udaje im się przezwyciężyć problem na tyle, by wykorzystywać sto procent swoich możliwości. Co ważne, na etapie szkoły ponadgimnazjalnej problemy z czytaniem ze zrozumieniem mogą rzutować na wyniki nie tylko z przedmiotów humanistycznych, lecz także ścisłych.

DYSLEKTYKA A JĘZYKI OBCE

Problemy z czytaniem czy pisaniem w sposób naturalny przenoszą się na problemy w nauce języków obcych i powodować mogą poważne dysproporcje w zakresie różnych kompetencji. Uczeń może płynnie posługiwać się językiem - mówić i rozumieć to, co słyszy, a przy tym nie być w stanie zrozumieć niezbyt skomplikowanego tekstu, a także popełniać rażące błędy w pisowni. Stawia to nauczyciela w trudnej sytuacji, gdyż nie jest w stanie docenić umiejętności językowych ucznia, posługując się standardowymi metodami oceniania. Nawet testy nie są w tym przypadku adekwatne, bo wymagają dużej dozy uwagi w dostrzeganiu językowych niuansów, na które dyslektyk pozostaje właściwie głuchy.

PRZEDMIOTY HUMANISTYCZNE

Historia czy geografia również mogą spędzać sen z powiek uczniowi dotkniętemu dysleksją. Uczeń jest zwykle w stanie opanować materiał, pod warunkiem że aktywnie uczestniczy w wykładzie. Przebrniecie przez podręcznik może być dla niego poważnym problemem, podobnie jak poprawne zapamiętanie pisowni skomplikowanego słownictwa. Uczenie się, jakie praktykuje większość uczniów, w przypadku dyslektyka może nie przynosić pożądanych efektów, mimo dużych nakładów pracy. Wielokrotne czytanie tekstu, który nigdy nie jest całkowicie zrozumiały, jest frustrujące i nieefektywne.

NAUKI ŚCISŁE

Nauki ścisłe mogą nieść w sobie również sporo problemów. Podczas gdy czysta arytmetyka czy geometria mogą być dla dyslektyka całkowicie zrozumiałe, rozwiązywanie zadań wymagających myślenia niejednokrotnie sprawia mu poważne trudności. Nie dlatego, że nie posiada do tego narzędzi bądź zadania go przerastają, tylko dlatego, ze wymagają przeczytania długiego, często skomplikowanego polecenia, w którym po przekręceniu lub zagubieniu fragmentu zadanie traci sens lub staje się niemożliwe do rozwiązania.

JAK POMÓC?

Dysleksja, która wydaje się upośledzać funkcjonowanie na jednej płaszczyźnie, może kłaść się wyraźnym cieniem na ogół funkcjonowania ucznia. Istnieją jednak sposoby na to, by ułatwić mu przezwyciężanie problemów i wykorzystanie swego potencjału. Każdy przedmiot w szkole wymaga nieco innego podejścia i innych technik uczenia się. Można jednak przyjąć, że stosowanie się do pewnych ogólnych zasad pomoże dyslektykowi w szkolnym funkcjonowaniu. Dyslektykom, bardziej niż wszystkim innym, potrzebne jest uczenie się poprzez doświadczenie. Nie mogą oni czerpać pełni informacji z tekstu, mogą jednak zobaczyć, dotknąć, sprawdzić - i to z pewnością przyspieszy i usprawni ich proces ucznia się. Nawet, jeżeli w szkole nie mam możliwości przeprowadzania doświadczeń, warto zachęcać ucznia, by samodzielnie w domu wykonywał eksperymenty - w granicach swych możliwości - zamiast poświęcać czas na bezowocne brnięcie przez podręczniki. Uczeń w szkole ponadgimnazjalnej jest osobą niemal dorosłą i w szkole nie ma już czasu na prowadzenie z nim terapii. Nie oznacza to jednak, że nie można mu pomóc. Rolą nauczyciela jest wskazanie ścieżki samorozwoju, którą uczeń może podążać, by samodzielnie zmierzyć się ze swym problemem. Dlatego warto z takim uczniem przeprowadzić kilka krótkich ćwiczeń opisanych poniżej. Wnioski powinny zachęcić go do posługiwania się tego typu pomocą również podczas samodzielnej nauki. Warto również zachęcać uczniów, by wspomagali się nowymi technologiami takimi, jak audiobooki czy programy wspomagające notowanie przy pomocy map myśli, które mogą pomóc wyrównywać dysproporcje w ich możliwościach.

PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA DLA UCZNIA

(proponuje nauczyciel dostosowując do specyfiki swojego przedmiotu)

PODZIEL TEKST NA FRAGMENTY I SKUP SIĘ NA TYM, CO WAŻNE

Dysleksja wiąże się z problemami w zrozumieniu długiego i skomplikowanego tekstu. Aby pomóc uczniowi, który musi przebrnąć przez niejeden rozdział podręcznika, można poradzić mu, by nie próbował czytać i rozumieć wszystkiego na raz. O wiele skuteczniejsze jest podzielenie tekstu na niewielkie fragmenty, czytanie ich po kolei i wykonywanie mądrych notatek, które sprawią, że ponowne czytanie całości nie będzie konieczne. Warto w tym celu poświęcić czas na nauczenie uczniów wyszukiwania słów kluczowych, które stanowią oś tekstu - notatki organizowane wokół nich będą czytelne i przydatne, zwłaszcza osobie, która ma problemy z przyswajaniem tekstów. Pomocne dla osób ze wspomnianymi problemami są wszelkie przejrzyste tabelki, ryciny i diagramy. Jeżeli w książce ich nie ma, warto zachęcić ucznia, by wykonał je samodzielnie.

RYSUJ

Wielu kłopotom, zwłaszcza z przedmiotami ścisłymi można zaradzić, rysując. Bardzo często treść zadania z matematyki, fizyki czy chemii wystarczy przedstawić przy pomocy serii piktogramów z niewielkim słownym komentarzem. Zamiast czytać kilkakrotnie całe zadanie - po jednokrotnym przeczytaniu całości należy podzielić je na części i kolejno ilustrować. W ten sposób nawet dyslektyk ogarnie całość jednym rzutem oka, co ułatwi, a na pewno przyśpieszy odnalezienie rozwiązania. Konieczne jest tu jednak stopniowanie trudności. Rozpocząć można od zadań prostych, np.: "Połowa zawartości ćwierćlitrowej szklanki przelana została do kubka, z czego jedna czwarta została rozlana na podłogę. Ile płynu znalazło się w kubku?" Celem nie jest rozwiązanie zadania (które samo w sobie jest banalne), lecz dokładne przedstawienie jego treści za pomocą uproszczonych rysunków. Jeżeli uczniowie po pół godzinie będą w stanie rozwiązać zadanie, nie zaglądając do jego treści, a korzystając tylko z obrazków, oznaczać to będzie, że rysunki zostały wykonane właściwie. Jeżeli nie uda się znaleźć rozwiązania, warto trenować do skutku, gdyż holistyczne spojrzenie, jakiego dostarcza obraz, pozwala użyć również innych części mózgu do rozwiązania problemu, którego on dotyczy.

SŁUCHAJ

Wielkim ułatwieniem dla dyslektyków jest uczestnictwo w zajęciach i możliwość wysłuchania wykładu, jednak często to nie wystarcza. Aby przyspieszyć czytanie i ułatwić przyswajanie treści, przydatne są wersje audio książek. Nie ma ich jednak większość podręczników. Być może warto zastanowić się nad stworzeniem szkolnej bazy wersji audiopodręczników, by ułatwić naukę osobom mającym kłopoty z czytaniem. Korzystanie z podręczników w wersji audio może nie tylko pomagać w utrwaleniu materiału, lecz także - jeżeli uczniowie będą równocześnie słuchać i czytać - poprawić tempo czytania i poziom rozumienia tekstu.

PATRZ

Wzrokowe opanowanie trudnych wyrazów w całości może być przydatne podczas nauki języków obcych, ale także wspomoże opanowanie pisowni trudnych słów z innych dziedzin nauki. Wyodrębnienie słowa z tekstu, napisanie go dużą, wyraźną czcionką i wielokrotne powracanie do niego w ciągu dnia pozwoli mózgowi ucznia zapamiętać wyraz jako obraz, a nie słowo. Taka metoda sprawi, że uczniowie będą mieli o wiele łatwiejszy dostęp do tych wyrazów.

ĆWICZENIA UMIJĘTNOŚCI NOTOWANIA

Zajęcia dotyczące sposobów uczenia się i notowania można przeprowadzić z całą klasą, gdyż są to metody, które przydadzą się nie tylko dyslektykom. Aby zwiększyć skuteczność uczenia się, uczeń powinien zmienić dotychczasowe metody nauki. Warto uświadomić to uczniowi, przeprowadzając z nim bardzo proste doświadczenia. Otwieramy podręcznik na stronie w całości wypełnionej tekstem i prosimy, by przeczytał go tak, jak dotąd to robił. Mierzymy przy tym czas. Gdy skończy czytać, prosimy go o zapisanie wszystkiego, co zapamiętał z tekstu. Notujemy, ile czasu mu to zajęło. Następnie otwieramy podręcznik na innej stronie i instruujemy ucznia, by podzielił tekst na kilkuwersowe fragmenty i po lekturze każdego z nich wynotował to, co najważniejsze. Tu także mierzymy czas. Uczeń może następnie porównać, ile czasu zajęły mu obie metody i jakie rezultaty uzyskał za każdym razem. Aby skrócić czas nauki i ograniczyć liczbę powtórek całego tekstu, niezwykle ważne jest przekazanie uczniom umiejętności notowania. Często popełnianym przez nich błędem jest pisanie całymi zdaniami, co skutkuje ponownym zagubieniem ważnych informacji w morzu spójników i przymiotników, które wpływają na obniżenie poziomu rozumienia tekstu u dyslektyków. Aby temu zapobiec, warto rozpocząć od ćwiczeń z krótkimi tekstami, z których uczniowie mają wybrać jedno kluczowe słowo. Gdy im się to uda, mogą dodać do niego trzy dodatkowe słowa. Zadaniem uczniów jest wybranie takich wyrazów, na podstawie których możliwe będzie dokładne określenie tematyki tekstu. Można następnie podobne ćwiczenia przeprowadzać z dłuższymi i bardziej skomplikowanymi tekstami. Warto też zachęcić uczniów, zwłaszcza dyslektycznych, by opanowali zasady notatki nielinearnej. Będzie ona z pewnością wielką pomocą podczas przygotowania się do egzaminów i wybawi ich od wielokrotnych powrotów do tych samych tekstów. Można w tym celu wykorzystać programy wspomagające notowanie za pomocą map myśli, które mogą pomóc wyrównać dysproporcje z możliwościami uczniów dyslektycznych.

NOWE TECHNOLOGIE

Warto przeprowadzić też zajęcia, które uświadomią dyslektykom, jak wielką pomocą mogą być dla nich audiobooki. Zachęcamy uczniów by przynieśli na lekcje egzemplarz aktualnie omawianej lektury i stawiamy przed nimi zadanie: niech przez pierwsze 5 min czytają książkę sami, a następnie zrobią z niej notatki, a kolejne 5 min słuchają audiobooka i również wynotują najważniejsze fakty. Nie jest to ćwiczenie, które przekona osoby czytające szybko i z dużym zrozumieniem. Jednak uczniowie z wyraźnymi problemami powinni zauważyć zmianę na lepsze.

Autorzy artykułu: Natalia i Krzysztof Minge (psycholodzy, autorzy książki "Jak kreatywnie wspierać rozwój dziecka?"
Głos Pedagogiczny, październik 2012 (42), s.15-17